Γύρω από τους καθρέφτες υπάρχει ένα συγκεκριμένο μυστήριο, που δημιουργεί μία μαγεία, γεννάει μύθους και θρύλους, σχηματίζει πεποιθήσεις και προκαταλήψεις. Μεταξύ άλλων, οι καθρέφτες θεωρούνται «εργαλεία του διαβόλου», «παγίδες» της ψυχής, πρόαγγελοι γεγονότων, πύλες προς μία άλλη διάσταση και πηγή κακοτυχίας. Ποιες είναι, όμως, αυτές οι πεποιθήσεις, οι μύθοι και οι προκαταλήψεις και από πού προήλθαν;
Τι βλέπει αλήθεια κάποιος όταν κοιτάζει στον καθρέφτη; Βλέπει την αντανάκλαση του ειδώλου του ή πολλά περισσότερα;
Στη Βίβλο, το βιβλίο της Γένεσης λέει πως ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα Του. Επομένως, όταν κοιταζόμαστε στον καθρέφτη, βλέπουμε το είδωλό μας, το φάντασμα του ζωντανού μας εαυτού ή μήπως τελικά κοιτάμε το πρόσωπο του Θεού;
Παίρνοντας αυτό ως αφετηρία, οι καθηγητές θρησκευτικών δίνουν την απάντηση: κανείς δεν θα μπορούσε να δει το πρόσωπο του Θεού, που βασίζεται στην πίστη μας, αλλά εάν ο άνθρωπος έγινε κατ’ εικόνα Του, τότε κάθε φορά που κάποιος κοιτάζεται στον καθρέφτη του, βλέπει σίγουρα το πιο κοντινό του πράγμα: την ίδια του την ψυχή.
Υπάρχουν μέρη στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων στις ΗΠΑ, την Ελλάδα και τη Νότιο Ιρλανδία, όπου όταν πεθάνει κάποιος μέσα στο σπίτι, οι συγγενείς καλύπτουν όλους τους καθρέφτες μέχρι να φύγει η σωρός από το σπίτι, ώστε να μην παγιδευτεί για πάντα εκεί η ψυχή του νεκρού. Υπάρχει ακόμα η πεποίθηση πως αν κοιτάξει κάποιος το είδωλο ενός νεκρού μέσα από ένα καθρέφτη, θα δει το πρόσωπο του διαβόλου.
Η άποψη ότι μπορούμε να δούμε την ψυχή μέσα από έναν καθρέφτη εξηγεί γιατί στις ιστορίες περί βαμπίρ, οι βρικόλακες δεν έχουν είδωλο στον καθρέφτη. Δεδομένου ότι ο βρικόλακας είναι ήδη νεκρός, δεν έχει ψυχή και επομένως ούτε είδωλο.
Υπάρχει η κοινή πεποίθηση πως εάν κάποιος σπάσει έναν καθρέφτη, λένε ότι θα έχει επτά χρόνια κακοτυχίας και δυστυχίας.
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που μπορούν να εξηγήσουν πως σχηματίστηκε αυτή η πεποίθηση και πως εδραιώθηκε.
Μία εκδοχή είναι πως, τον 16ο αιώνα, όταν ήταν ανεπτυγμένη η τέχνη της κατασκευής καθρεφτών από γυαλί, οι καθρέφτες ήταν τόσο ακριβοί που όταν έσπαγε ένας, θα έπρεπε κάποιος να δουλεύει επτά χρόνια για να μπορέσει να αγοράσει καινούργιο. Μία άλλη πιθανή εξήγηση στηρίζεται στην άποψη που θέλει την ψυχή να παγιδεύεται στον καθρέφτη. Εάν έσπαγε ένας καθρέφτης, ήταν σαν να σπάει ή να παραμορφώνεται η ψυχή. Από αυτό ξεπηδούν διάφορες ερμηνείες σχετικά με το πώς προκύπτει η κακή τύχη. Σε κάποιους πολιτισμούς, η ψυχή παγιδευόταν στον παραμορφωμένο κόσμο του σπασμένου καθρέφτη. Σε άλλους, η ψυχή φθειρόταν από το σπάσιμο του καθρέφτη. Κάποιοι πίστευαν πως η ψυχή αναζωογονείται κάθε εφτά χρόνια. Όπως και να το δει, λοιπόν, κάποιος, για εφτά χρόνια είτε θα βασανίζεται η ψυχή είτε θα δοκιμάζεται η υγεία, μέχρι να έρθει η αναζωογόνηση.
Ακόμα και οι σπασμένοι καθρέφτες, όμως, είχαν ασημένια επίστρωση και για τον άτυχο που υφίστατο την αναποδιά του σπασμένου καθρέφτη υπήρχαν γιατρικά στα οποία μπορούσε να καταφύγει για να διώξει την κακοτυχία.
Ένα τέτοιο γιατρικό ήταν να τρίψει τα σπασμένα κομμάτια σε σκόνη, ώστε να μην υπάρχουν αντανακλάσεις και να μην μπορεί να παγιδευτεί η ψυχή. Άλλο γιατρικό, για τον άτυχο που έσπαγε τον καθρέφτη, ήταν να θάψει τα κομμάτια κάτω από ένα δέντρο, υπό το φως της πανσελήνου. Εναλλακτικά, μπορούσε να ποδοβολήσει τον σπασμένο καθρέφτη 7 φορές πάνω σε έναν τάφο, ώστε να μπορέσει η ψυχή να γιατρευτεί.
Προφανώς, τα γιατρικά αυτά δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν ταυτόχρονα. Εάν ο καθρέφτης ποδοπατούνταν πάνω στον τάφο και στη συνέχεια θαβόταν, η κακοτυχία δεν θα έφευγε και θα έπρεπε να ξαναξεθαφτεί ο καθρέφτης, να κονιορτοποιηθεί και να διασκορπιστεί γύρω από τον τάφο.
Ένα άλλο γιατρικό προέρχεται από τους σκλάβους της Αφρικής, οι οποίοι αναγκάζονταν να δουλεύουν στις φυτείες των Αμερικανών. Η πεποίθηση ήταν πως η κακή τύχη θα έπρεπε να ξεπλυθεί και να καθαριστεί η ψυχή, τοποθετώντας τα κομμάτια του καθρέφτη στις όχθες ενός ποταμού που έρρεε προς το Νότο.
«Αν βλέπεις συχνά έναν καθρέφτη, θα δεις τον διάβολο»
Όχι, αυτό δεν είναι οδηγία για το πώς θα βρεις τον διάβολο, αλλά έχει μία θρησκευτική και ηθική βάση. Απευθυνόταν στους νέους, ώστε να τους αποτρέψουν από την «αμαρτία» της Ματαιοδοξίας. Η φράση αυτή είχε ως σκοπό να αποτρέψει τους νέους από την εμμονή για τον εαυτό τους, από τη συνεχή προβολή τους στον καθρέφτη για να φτιασιδωθούν και να θαυμάσουν την εικόνα τους.
Στην ελληνική μυθολογία, η φράση αυτή θα έπρεπε να έχει απευθυνθεί στον Νάρκισσο, το γιο του θεού Κηφισού και της νύμφης Λειριώπης. Ο Νάρκισσος ήταν ένας όμορφος νέος, τον οποίο είχαν ερωτευτεί πολλές νύμφες, τις οποίες όμως ο ίδιος περιφρονούσε. Μία από αυτές, η Νέμεσις, για να τον εκδικηθεί, προσευχήθηκε «να ερωτευτεί παράφορα τον εαυτό του και να υποφέρει συνεχώς από ανικανοποίητο έρωτα.»
Μία μέρα, ο Νάρκισσος ήθελε να σβήσει τη δίψα του και πλησίασε σε μία πηγή να πιεί νερό.
Τα νερά ήταν τόσο καθαρά και ήρεμα, που είδε το είδωλό του να καθρεφτίζεται σε αυτά και άρχισε να το ερωτεύεται. Λόγω όμως, της κατάρας, δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τον έρωτά του, και καρφωμένος να κοιτάζει τη λίμνη, πέθανε εκεί.
Όταν οι νύμφες το άκουσαν, πήγαν στη λίμνη αλλά δεν βρήκαν το άψυχο σώμα του, παρά μόνο ένα λουλούδι που πήρε το όνομά του.
Κάποιοι πιστεύουν πως ο καθρέφτης είναι μία πύλη μέσα από την οποία μπορεί να περάσει το καλό ή το κακό.
Ένα παράδειγμα καλού, που έρχεται αμέσως στο μυαλό είναι «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Lewis Carroll.
Παρόλα αυτά, υπάρχει και η άλλη πλευρά. Πολλοί ίσως να έχετε δει την ταινία «The Candyman», όπου μία ομάδα νεαρών καλεί τον δολοφονικό Candyman, επαναλαμβάνοντας το όνομά του σε ένα καθρέφτη. Η ταινία βασίστηκε στον θρύλο της Bloody Mary.
Στο βιβλίο του, Spooky Pennsylvania, o S.E. Schlosser αφηγείται την ιστορία μίας μάγισσας που ζούσε σε ένα δάσος. Η μάγισσα, που ήταν γνωστή στους χωρικούς με το όνομα Bloody Mary, σκότωνε τα μικρά κορίτσια του χωριού και έπαιρνε το αίμα τους για να αναζωογονηθεί.
Η μάγισσα συνελήφθη και κάηκε στην πυρά. Την ώρα που καιγόταν και υπέφερε από τους πόνους, έδωσε μία κατάρα -όποιος κοίταζε σε έναν σκοτεινό καθρέφτη και έλεγε το όνομά της να πεθαίνει από βασανιστήρια.
«Από κείνη τη μέρα, όποιος έλεγε το όνομα Bloody Mary τρεις φορές σε έναν σκοτεινό καθρέφτη, θα καλούσε το εκδικητικό πνεύμα της μάγισσας. Λέγεται πως η μάγισσα θα κομμάτιαζε το σώμα του και θα άρπαζε την ψυχή. Οι ψυχές των δύστυχων θυμάτων της θα καίγονταν σε βασανιστήρια, όπως ακριβώς είχε καεί και η ίδια, ενώ θα παγιδεύονταν για πάντα μέσα στον καθρέφτη.»
«Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, ποια είναι η πιο ωραία;»
Σίγουρα, όλοι γνωρίζουμε για την κακιά μητριά της Σταχτοπούτας, που καλούσε το πνεύμα στον καθρέφτη για να της επιβεβαιώσει την ομορφιά της.
Στην αρχική της μορφή, η προκατάληψη ήταν πως μία νεαρή γυναίκα μπορεί να δει τον μελλοντικό της σύζυγο εάν εστιάσει στον καθρέφτη και κάνει την ερώτηση την ώρα που χτενίζει τα μαλλιά της, υπό το φως ενός κεριού, τα μεσάνυχτα. Σε μεταγενέστερη μορφή της, το κατάλληλο εργαλείο είναι ένας μαύρος καθρέφτης.
«… η φαντασία είναι ισχυρότερη από τη γνώση – ο μύθος είναι πιο δυνατός από την ιστορία…» (Robert Fulghum)
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την παραπάνω φράση, θα πρέπει να πάμε πίσω στο χρόνο, τότε που ανακαλύφθηκε ο γυάλινος καθρέφτης. Ίσως και ακόμα πιο πίσω, στην εποχή του Σιδήρου.
Τα σκοτεινά νερά του τυρφώδες έλους έχουν μεγάλη αντανακλαστική ιδιότητα. Το μαύρο χρώμα της τύρφης δίνει στο νερό την ιδιότητα ενός καθρέφτη και όταν κάποιος το κοιτάζει βλέπει τον αντανακλώμενο ουρανό σαν έναν άλλο κόσμο. Σε ολόκληρη τη βόρεια Δυτική Ευρώπη, έχουν βρεθεί αρκετοί σωροί σε καλή κατάσταση και πολλά τεχνουργήματα, τα οποία θεωρούνται ως προσφορές σε τελετουργικές θυσίες. Κεραμικά αγγεία, εργαλεία, τσεκούρια, κοσμήματα, νομίσματα και ανθρώπινα σώματα θυσιάστηκαν στα έλη για τη λατρεία παγανιστικών θεών.
Τα νερά αυτά ίσως να θεωρούνταν ως «είσοδος» στον κάτω κόσμο. Μία είσοδος για τους θεούς. Ίσως από κει να προέρχεται η πεποίθηση ότι το είδωλο που αντανακλάται περιέχει την ψυχή: τα μαύρα νερά του έλους περιέχουν από κάτω τους το άγνωστο και ίσως κάτι που προκαλεί φόβο και επιφυλακτικότητα.
